آشنایی با ابعاد گوناگون زندگانی پیشوایان معصوم(ع) به عنوان جانشینان پیامبر اکرم (ص) که مسوولیت رهبری و تبیین احکام الهی را برعهده داشتند، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

دقت و تامل در مجموعه وقایع زندگی ائمه اطهار(ع) می تواند شیوه های درست زندگی و کسب فضایل اخلاقی و انسانی به عنوان پایه های کمال آدمی را آموزش دهد و مناسب ترین الگو برای جویندگان راه سعادت و حقیقت باشد.

نخستین گام در شناخت شخصیت امامان معصوم(ع)، آشنایی با وقایع دوران زندگی آنهاست که در ادامه این مطلب و در آستانه سالروز ولادت با سعادت حضرت مهد‌ی(عج)، مرور کوتاهی به مجموعه رخدادهای زندگی آن حضرت داریم تا دوستداران ایشان بیشتر با ساحت مقدس حجت حق آشنا شوند.

** پدر و مادر حضرت مهدی(عج)

پدر بزرگوار آن حضرت امام حسن عسکری(ع) یازدهمین امام شیعیان است که در سال 232 ه.ق در شهر مدینه چشم به جهان گشود و در 22 سالگی مسوولیت امامت و رهبری امت اسلامی را برعهده گرفتند و به مدت شش سال، برغم سخت گیری های خلفای عباسی به ارشاد و تربیت مردم پرداختند، و سرانجام به دست معتمد عباسی در سال 206 هجری به شهادت رسیدند.

مادر امام زمان(عج) بنابر قولی بانوی بسیار بزرگواری از نوادگان "شمعون" یکی از حواریون حضرت عیسی(ع) است. از وی با نام هایی چون "نرجس خاتون"، "سوسن"، "مریم" و "ریحانه" یاد شده است.

این بانوی پاکدامن، بصورت معجزه آسا، از روم به مدینه منتقل می شود و آن گاه، تحت نظر حکیمه خاتون دختر امام جواد(ع) و عمه حضرت امام حسن عسکری(ع) کاملا با تعالیم اسلامی آشنا می شود و به جهت برخورداری از کمالات والای معنوی به افتحار همسری امام یازدهم(ع) نایل آمده و در همان سال اول ازدواج، حضرت مهدی(عج) از ایشان متولد می شود.

به روایتی، این بانوی پرهیزگار در سال 261 ه.ق و بنابر نقل دیگری، یک سال پیش از شهادت حضرت عسکری(ع) از جهان رخت بربسته اند. قبر شریفشان در کنار مرقد مطهر امام یازدهم (ع) در سامرا واقع شده است.

این بانوی بزرگوار در تقوا و آراستگی به فضایل اخلاقی به جایی رسیده بودند که حکیمه خاتون عمه حضرت امام حسن عسکری(ع) که خود از بانوان با عظمت خاندان امامت هستند، او را بر خود مقدم داشته می فرمود: تو بانوی من و خاندانم هستی و با جان و دل خدمتگزاریت می کنم.

** تولد حضرت مهدی(عج)

از آنجا که خلفای عباسی از طریق روایات فراوانی، که از پیامبر اکرم(ص) نقل شده بود، می دانستند که بزودی در خاندان اهل بیت(ع) فرزندی متولد خواهد شد که اساس حکومت های ظالمانه را از ریشه ویران خواهد ساخت، لذا سال ها پیش از تولد امام مهدی(عج)، ائمه را همواره تحت نظر داشتند تا از تولد چنین مولودی جلوگیری به عمل آورند.

به همین علت، مساله تولد امام زمان(ع) همانند جریان تولد حضرت موسی(ع) از دیده مردم و سردمداران خلافت عباسی، برغم گماردن ماموران پیدا و پنهان و جست وجوهای فراوان در نهان بود. اما آنچه مسلم است آن حضرت در روز جمعه 15 شعبان سال 255 ه.ق در سامرا چشم به جهان گشودند.

گرچه حضرت امام حسن عسکری(ع) پس از تولد فرزند بزرگوارشان، برای جلوگیری از وقوع اختلافات بعدی او را به برخی شیعیان مورد اعتماد نشان دادند و مساله جانشینی و امامت او را پس از شهادت خود به آنان گوشزد کردند، اما برای اینکه وجود مقدس حضرت مهدی (عج) از خطر دستیابی خلیفه عباسی در امان باشند، او را از دیدرس مردم دور ساختند.

نقل شده است بدین منظور، چهل روز پس از تولد، ایشان را به محل نامعلومی فرستادند و بعدها نیز او را به مدینه منتقل کردند تا در کنار مادر بزرگ حضرت عسکری که بانوی بسیار بزرگواری بود، به صورت ناشناس زندگی کنند.

** دوره غیبت صغری

در سال 260 ه.ق حضرت امام حسن عسکری(ع) به دست خلیفه عباسی شهید شدند. از این پس، دوره جدیدی از زندگی امام مهدی(عج)، که به "غیبت صغری" معروف است، آغاز شد. این دوره حدود 69 یعنی تا سال 329 هجری طول کشد.

گرچه در این مدت به خاطر برخی مصالح، از جمله در امان ماندن از خطراتی که جان آن حضرت را از سوی دشمنان تهدید می کرد، امام(ع) از نظرها پنهان بودند، اما حضرت تعدادی افراد وارسته و با تقوا را به عنوان نایب خاص خود به مردم معرفی کردند تا هر یک از ایشان سووالات و مشکلات خود را به وسیله آنان به حضرت مهدی(عج) برسانند و از طریق امام پاسخ دریافت کنند. نواب دوره غیبت صغری چهار نفر بودند که به ترتیب عبارتند از:

1 - ابو عمرو، عثمان بن سعید، که از سن 11 سالگی در حضور ائمه قبلی مشغول خدمت بوده و از اصحاب مورد اعتماد امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) محسوب می شوند. وی از سال 260 تا 267 ه.ق منصب نیابت امام زمان(عج) را عهده دار بود.

2 - ابوجعفر محمد بن عثمان؛ وی فرزند نایب اول امام عصر(عج) است که از سال 267 تا 305 ه.ق عهده دار منصب نیابت خاص بود.

3 - ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی؛ این عالم بزرگوار از سال 305 ه.ق تا 326 ه.ق یعنی حدود 21 سال نیابت امام عصر(عج) را عهده دار بود.

4 - ابوالحسن علی بن محمد سیمری؛ وی حدود سه سال یعنی از سال 326 تا 329 ه.ق به عنوان نایب خاص امام(عج) به انجام وظیفه مشغول بود.

نواب خاص دوره غیبت صغری در غیاب امام به انجام برخی وظایف از جمله زدودن شک و حیرت مردم درباره تولد امام زمان(عج)، حفظ امام از خطراتی که او را تهدید می کند از راه پنهان داشتن مکان او، پاسخگویی به پرسش های فقهی و اعتقادی مردم، مبارزه با مدعیان دروغین نیابت، آماده سازی مردم برای پذیرش غیبت کبری و کمک به نیازمندان و توزیع وجوه شرعی مشغول بودند.

** دوره غیبت کبری

در سال 329 ه.ق و بدنبال رحلت چهارمین نایب خاص امام زمان(عج)، دوره غیبت صغری به پایان رسید و از این پس دوره غیبت کبری، که در آن نایب خاصی از سوی امام تعیین نشده است، آغاز شد.

در این دوره از تاریخ حیات بشری، فقهای عظام از سوی ائمه اطهار(ع) و از جمله امام مهدی (عج) به عنوان نایبان عام مسوولیت رهبری سیاسی و پاسخگویی به مسایل فکری و اعتقادی مردم را عهده دار هستند و همین مساله منشا و ریشه "ولایت فقیه" در نظام سیاسی و اجتماعی جامعه اسلامی محسوب می شود.

** فلسفه غیبت حضرت حجت(عج)

همانگونه که هیچ امری در نظام هستی بدون علت نیست، غیبت امام زمان(عج) هم برای خود علل و ادله ای دارد و برای آن چندین دلیل در روایات ذکر شده است از جمله، امتحان و آزمایش مردم، حفظ وجود امام(عج) از خطرات که او را تهدید می کرد، فراهم شدن زمینه آمادگی فکری و فرهنگی و روانی در مردم برای تشکیل حکومت جهانی.

علاوه بر این، اگر به حقیقت معنای امامت در جهان بینی مکتب اهل بیت(ع) توجه شود، به خوبی این نکته روشن خواهد شد که امام علاوه بر وظیفه راهنمایی و ارشاد و رهبری مردم، در حفظ نظام هستی نیز موثر است.

در روایت آمده است که اگر لحظه ای زمین از امام و حجت الهی خالی بماند، اهلش را در کام خود فرو می برد.

امام سجاد(ع) در این باره فرمودند: همانگونه که ستارگان و سیارات وسیله حفظ نظام کیهانی هستند، ما هم وسیله حفظ اهل زمین هستیم. به برکت وجود ماست که آسمان بر زمین فرود نمی آید. اگر ما نبودیم زمین اهلش را فرو می برد ...، آن گاه در ضمن یک تشبیه بسیار زیبا می فرمایند: استفاده مردم از امام غایب، همانند استفاده آنان از خورشید در پشت ابر است ... .

** اوضاع و شرایط آخرالزمان

بنابر آنچه در مجموعه رهنمودهای پیامبراکرم(ص) وارد شده است، در دوره غیبت به خاطر عدم دسترسی مردم به امام(عج) و غرق شدن در زرق و برق دنیا و همین طور دور شدن از فضایل اخلاقی و انسانی و بی توجهی به احکام و ارزش های الهی، انسان ها با انواع مشکلات فرهنگی و اجتماعی و اعتقادی روبرو می شوند.

از این پیشامدهای تلخ که سعادت افراد بشر را تهدید خواهد کرد با تعبیرات مختلف یاد شده است تا شاید مردم از طریق تامل در آثار زیانبار این امور، از پدید آمدن این وقایع جلوگیری به عمل آورند.

در این باره امیرالمومنین علی(ع) می فرماید: در این زمان بی توجهی به احکام و ارزش های الهی به اندازه ای رواج پیدا خواهد کرد که مردم کسی را که امر به معروف می کند، آدم پست و ذلیل به حساب می آورند. در مقابل، کسی را که به انواع گناهان و آلودگی ها مرتکب می گردد، ستایش خواهند کرد.

امام صادق(ع) هم در این باره چنین می فرمایند: در این زمان انسان های فاسق توانمند و پسندیده محسوب شده ... . راه های خیر خالی از رهرو شده و راه های ناشایست پر از رهرو می گردد. مردم این زمان ثروتمندان را از انسان های با ایمان گرامی تر می دانند ...، انواع گناهان نظیر رباخواری و قمار و ... رواج می یابد و کسی از آنها جلوگیری به عمل نمی آورد. افراد پست و لاابالی انسان های با فضیلت و بزرگوار را تحقیر می کنند. هرج و مرج عمومیت پیدا کرده اغلب مردم به جای حق تابع قدرت می شوند ...، ترک احکام الهی شیوع یافته حکم های باطل و برخلاف حکم خدا رواج پیدا می کند ... .

** نشانه های ظهور

برای ظهور حضرت مهدی(عج)، زمان خاصی معین نشده و حتی از تعیین کنندگان وقت با تعابیر بسیار تندی انتقاد شده است.

در یکی از توقیعاتی که از ناحیه خود حضرت صادر شده است، زمانی که از ایشان سووال می شود که زمان ظهورتان کی واقع خواهد بود، حضرت در جواب می نویسند: ظهور فرج منوط به اراده خداوند متعال است و کسانیکه برای آن وقتی تعیین می کنند، دروغگو هستند.

** ویژگی های حکومت امام مهدی (عج)

پس از آنکه جهانیان آمادگی پذیرش حکومت عدل الهی را پیدا کردند و شرایط از هر جهت برای ظهور حضرت فراهم شد، امام مهدی(عج) قیام کرده و خود را به جهانیان معرفی، و آنگاه مردم را به پیروی احکام و مقررات اصیل اسلامی دعوت می کنند.

از آنجا که سردمداران مستکبر در چنان شرایطی موقعیت خود را در خطر خواهند دید، برغم رفتار بزرگوارانه و استدلال های روشنگرانه امام(ع)، برای حفظ حکومت ظالمانه خود در مقابل آن حضرت صف آرایی می کنند و به هیچوجه حاضر به پذیرش حق نمی شوند.

در نتیجه این امر، نبرد شدید حق و باطل بوجود می آید و به کمک یاران با اخلاص و فداکار امام مهدی(عج) تمام سردمداران ظلم و تعدی نابود و یک حکومت واحد جهانی بر اساس تعالیم عالیه اسلامی در سراسر عالم مستقر می شود که در سایه آن، بشریت طعم شیرین عدالت و امنیت و آسایش واقعی را می چشد.

احیا همه احکام و تعالیم عالیه اسلام و حاکمیت آنها در سطح جامعه، پاکسازی زمین از لوث ستمگران، رشد نیروی تفکر و تحلیل انسان ها، رشد فضایل اخلاقی و حاکمیت محرومان و مستضعفان از دیگر ویژگی های حکومت امام زمان(عج) است.