نیروی دریایی آمریکا در 12 تیرماه 1367 یک فروند هواپیمایی مسافربری ایران را در آسمان خلیج فارس مورد هدف قرار دارد و 290 نفر مسافر آن به شهادت رساند، پس از شکایت ایران 55 میلیون دلار به خانواده قربانیان غرامت داده شد، اما آیا پرداخت غرامت تنها مشکل این واقعه تلخ بود؟

به گزارش ایرنا، هواپیمای مسافربری ایران در 12 تیرماه 1367 با شماره پرواز 655 شرکت هواپیمایی ایران‌ایر از بندر عباس به مقصد دبی در پرواز بود که با شلیک موشک هدایت شونده از ناو "یواس‌اس وینسنس" نیروی دریایی آمریکا بر فراز خلیج فارس سرنگون شد و تمامی 290 سرنشین از جمله 66 کودک آن به شهادت رسیدند.

هر چند سال ها از وقوع این حادثه می گذرد اما بی گمان ترور 290 انسان بی گناه در آسمان کشورمان، هیچ گاه از حافظه تاریخ محو نخواهد شد و این پرونده هرگز در دادگاه وجدان انسان های آزاده جهان بسته نخواهد شد.

بلافاصله پس از این واقعه، مقامات آمریکایی اعلام کردند که یک فروند هواپیمای اف- 14 جمهوری اسلامی ایران را مورد هدف قرار داده‌اند. پس از روشن شدن نوع هواپیما، آمریکا ادعا کرد که در این مورد مرتکب اشتباه شده‌اند، اما شواهد بعدی این نظر آنان را مردود دانست.

مقامات نظامی آمریکا اعلام کردند که هواپیمای ایرباس ایران در خارج از مسیر هوایی پرواز می‌کرده و رزم‌ناو آمریکایی نیز 7 بار اخطار رادیویی برای هواپیمای ایران مخابره کرده ولی جوابی دریافت نکرد.

در جلسه? فوق‌العاده شورای ایکائو (سازمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری) در ‎23 تیر 1367 تصمیم گرفته شد که یک تیم حقیقت‌یاب برای بررسی عواملی که منجر به نابودی هواپیما شده‌است، تشکیل شود.

در گزارش این کمیته در مورد اتفاقات منجر به سرنگونی آمده‌است: "هفت دقیقه پس از بلند شدن از فرودگاه بندرعباس، 11 مورد اخطار از سوی کشتی‌های جنگی آمریکا به هواپیمای ایرانی اعلام شد.این اخطارها بر روی موج 243 مگاهرتز ارسال شده که مخصوص هواپیمای نظامی است و ایرباس تجهیزات لازم برای شنیدن آن‌ها را ندارد."

در قسمت دیگری از این گزارش تاکید شده است: "در زمان شلیک موشک به هواپیمایی مسافربری ایران بحث زیادی میان بخش‌های اطلاعات جنگی سه ناو امریکایی "وینسنس"، "مونتگمری" و "سایدز" در این خصوص وجود داشته است که مسئولان ناو سایدز اعلام کردند: هواپیما تجاری است."

همچنین یکی از افسران "وینسنس" نیز گفته‌است که هواپیما احتمالا تجاری است. اما "ویل راجرز" ناخدای ناو "وینسنس" تصمیم می‌گیرد که موشک خود را پرتاب کند.

در گزارش نهایی هیات حقیقت‌یاب پنتاگون به سرپرستی دریادار "ویلیام فوگارتی" تاکید می شود: " هواپیمای ایرباس در خطوط هوایی تجاری بین‌المللی پیش‌بینی شده پرواز می‌کرده و در زمان حادثه در ارتفاع دوازده هزار پایی (بیش از 3500 متر) قرار داشته و از لحظه پرواز به روند صعودی خود ادامه داده است."

با این حال دولت آمریکا هیچگاه مسئولیت وقوع حادثه را برعهده نگرفت و غرامت قربانیان حادثه و بازماندگان و دولت ایران را تحت عنوان پرداخت بلاعوض پذیرفت.

کاپیتان "دیوید کارلسون" فرمانده? ناو سایدز که در زمان حادثه در نزدیکی ناو وینسس قرار داشت، در سال 2005 در مصاحبه‌ای با "دیوید فیسک" هدف گرفتن هواپیمای مسافربری ایران را نقطه? اوج پرخاشگریِ کاپیتان راجرز دانست و گفت: وقتی راجرز اعلام می‌کند که می‌خواهد هواپیمای ایرانی را سرنگون کند، کارلسون دوباره مونیتورهای ناوش را بررسی می‌کند و به خدمه‌اش می‌گوید:" این هواپیما در حال اوج گرفتن است و ارتفاعش هم بسیار بالا است. بنابر این در حال شیرجه زدن نیست."

دریادار بازنشسته "یوچین لاروک" از مرکز اطلاعات دفاعی نیز در باره این حادثه گفت: " ناو وینسنس اصولاً نمی‌بایست برای عملیات به خلیج فارس اعزام می‌شد. زیرا ما در حال جنگ با ایران نبودیم و هیچ اعلان جنگی میان دو کشور وجود نداشت."

وی تاکید کرد که "هواپیمای ایرانی در یک محدوده هوافضای بین‌المللی بر فراز آب‌های بین‌المللی بود و آمریکا حق نداشت آن را برای هر هواپیمای مشکوک یا غیرمشکوک منطقه جنگی اعلام کند، زیرا رسماً با ایران در حال جنگ نبود. دلیلی هم وجود نداشت که ایرباس ایرانی به پیام‌های هشدار ما پاسخ دهد."

"لس آسپین" نماینده دمکرات ایالت "ویسکانسین" و رییس کمیته نیروهای مسلح کنگره آمریکا در نوامبر 1988 براساس اطلاعات ذخیره شده بر روی ناو جنگی مستقر در خلیج فارس در مصاحبه‌ای با روزنامه نیویورک تایمز می‌گوید:" هیچکدام از 9 مونیتور کشتی، هواپیمایی را در حالت حمله نشان نمی‌دهند. در هیچکدام از نوارها اثری از سیگنال مود 2، مورد استفاده هواپیماهای نظامی و غیرنظامی، وجود ندارد. همه دستگاه‌ها در حال نشان دادن یک فروند هواپیمای ایرباس در حال اوج گیری بودند.

"دیوید ایونز" مفسر نظامی شیکاگو تریبیون نیز معتقد است که سیستم شناسایی و هدایت آتش ناو وینسنس، در آن روز روی کنترل خودکار نبود و خطای انسانی موجب سرنگونی ایرباس ایرانی شده و چنانچه کنترل در حالت اتوماتیک بود، دلیلی برای اشتباه در شناسایی هواپیما وجود نداشت."

به عقیده ایونز برگزاری یک دادگاه نظامی برای ناخدا راجرز و عملکرد او در حادثه سرنگون کردن یک جت مسافربری با 290 سرنشین بی گناه امری عادلانه محسوب می‌شد، ولی ایالات متحده در مقابل دیدگان ایرانیان، در پایان خدمت راجرز به وی مدال اعطا کرد و هیچکدام از خدمه وینسنس تحت پیگرد قانونی قرار نگرفتند.

شورای امنیت نیز در نشستی در 25 تیرماه 1367 بر اساس درخواست ایران به این موضوع رسیدگی کرد که منجر به صدور قطعنامه 616 شورای امنیت شد.

تمامی موارد فوق حکایت از آن دارد که حمله به هواپیمایی مسافری بری ایران و کشتن 290 مسافر آن یک اشتباه نبوده بلکه با هدف خاصی برنامه ریزی شده است. هر چند که اگر اشتباه فردی هم باشد باید شخص خاطی جوابگوی افکار عمومی و قوانین و مقررات باشد.

حال این سؤال برای ایرانیان مطرح است که آیا صرف پرداختن 55 میلیون دلار غرامت، جبران کننده تمامی آثار زیانبار مادی و معنوی وارده به حیثیت حقوقی نظام جمهوری اسلامی ایران از یک سو و التیام بخش عواطف جریحه دار شده ملت ایران است.

فاجعه ایرباس اگر چه مهمترین مورد نقض حقوق بین‎الملل هوایی و قواعد اساسی تضمین امنیت و سلامت هواپیمایی بین‎المللی کشوری به شمار می‎رود، اما فرمانده ناو "وینسنس" به خاطر این عمل از دولتمردان آمریکا نشان لیاقت گرفت و پرسروصداترین محافل سیاسی غرب به آرامی از کنار آن گذشتند.

این وقایع بیانگر است که دولت آمریکا علی‎رغم همه ادعاهایی که در حمایت و پاسداری از حقوق بشر داشته و دارد، در عمل راهی خلاف این ادعاها را طی می‌کند.

ملت پرصلابت ایران، پس از پیروزی انقلاب، همواره به دلیل استقامت و ایستادگی خود در مقابل استکبار جهانی، هدف کینه توزی شدید و مداوم آمریکا بوده است اما بی گمان ترور 290 انسان بی گناه در آسمان کشورمان، هیچ گاه از حافظه تاریخ محو نخواهد شد.

گرچه از نظر مجامع بین المللی این پرونده بسته شده، امّا بی شک پرونده این جنایت هولناک، هرگز در دادگاه وجدان انسان های آزاده جهان بسته نشده و نمی شود.