در ایران باستان مبنای آغاز سال تا قبل از زمان هخامنشیان، اول مهر و آغاز پاییز بوده است. محققان گاهشماری بر این اعتقادند که چون شغل اکثر مردم در آن زمان کشاورزی بوده است و مشاغل دیگر نیز وابسته به آن محسوب می شد، با پایان فصل تابستان به عنوان زمان برداشت محصولات و عرضه آن به بازار، کسب درآمد اتفاق می افتاده و با شروع پاییز دوره کشت جدید و هزینه نمودن درآمدهای حاصله بحساب می آمده است.
هر چند که دقت های محاسبات در رسیدن خورشید به نقطه اعتدال پاییزی و لحضه آغاز سال جدید با توجه به سوابق درخشان علمی در این دیار بالا بوده است و جشن های زیادی نیز بدین مناسبت و حتی در طول سال برگزار شده اما از زمان هخامنشیان نو شدن طبیعت و آغاز بهار نوروز را رقم زده است که می توان گفت این سنت دیرینه تاکنون از سوی ایرانیان هوشیار و دانا تا حد زیادی به خوبی حفظ شده است.
با این مقدمه به سراغ آسمان مهر 90 می رویم. مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران می گوید: ساعت 12:34 دقیقه روز جمعه اول مهر مرکز قرص خورشید به نقطه اعتدال پاییزی (یکی از دو محل تلاقی استوای آسمان با دایره البروج) رسید و پاییز در این زمان آغاز شد.
مهندس "مسعود عتیقی" افزود: در این روز فاصله خورشید از زمین 15 میلیون و 13 هزار و 170کیلومتر و قطر زاویه ای مهر تابان31 دقیقه و 52 ثانیه بود.
وی خاطر نشان کرد: در بامداد اولین روز پاییز، سیاره سرخ بهرام حدود ساعت 2:15 دقیقه بامداد همدوش ماه و حدود 6 درجه (سه انگشت بسته در فاصله یک دست کشیده) و درسمت چپ مهتاب قرار داشت.
به گفته عتیقی، در صبح روز یکشنبه سوم مهر هلال صبحگاهی زیبای شوال سمت راست ستاره دل شیر (قلب الاسد) قرار داشته و با جدایی6 درجه تقریباً با هم در ساعت 4:30 دقیقه بامداد طلوع کردند.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران افزود: سیاره سبز آبی اورانوس در ساعت 3:30 بامداد روز دوشنبه چهارم مهر به مقابله می رسد.
مقابله زمانی روی می دهد که زمین بین خورشید و سیاره مزبور قرار دارد و بهترین فرصت برای رصد یک جرم در مقابله فراهم می شود.
عتیقی خاطر نشان کرد: سیاره تیز پای تیر ساعت 5:38 دقیقه روز سه شنبه پنجم مهر به وقت ایران به مقارنه خارجی می رسد.
مقارنه خارجی زمانی رخ می دهد که سیاره در دورترین فاصله از زمین قرار دارد و خورشید بین زمین و سیاره است.
وی افزود: در شامگاه این روز سیاره ناهید بعد از مدت ها در افق غربی خودنمایی می کند و همنشین سیاره حلقه برگردن کیوان می شود.
احتمال رویت هلال شامگاهی ذیقعده با توجه به طول کمان، فاز و به ویژه جدایی مناسبی که از خورشید دارد، در این شامگاه وجود دارد.
هلال ماه پایین و سمت چپ سیاره مذکور است و از آنها به عنوان آدرسی برای جستجوی یارانه ای تلسکوپ می توان کمک گرفت.
به علت قرار داشتن ماه و سیارات مذکور درصورت فلکی خوشه(سنبله) ستاره سماک اعزل را نیز می توان به این جمع افزود هر چند که خورشید نیز در ابتدای صورت فلکی، شرایط رصد را سخت نموده است.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران گفت: در شامگاه جمعه 8 مهر سیاره حلقه بر گردن کیوان کمتر از 2 درجه و در شمال ملکه آسمان شامگاهی یعنی سیاره ناهید قرار گرفته است.
عتیقی افزود: در شامگاه یکشنبه 10 مهر پدیده قمر در عقرب رخ می دهد و ستاره ابر غول سرخ دل کژدم (Antares) حدود 4 درجه جنوب ماه قرار می گیرد. روشنایی ماه در این زمان 26درصد و قدر ستاره قلب العقرب 29/1 است.
در شامگاه جمعه 15 مهر، سیاره حلقه برگردن کیوان (زحل) حدود دو درجه با سیاره تیر غزال پای منظومه خورشیدی جدایی زاویه ای داشته و در شمال این سیاره قرار دارد.
قدر نوری سیاره تیر 9/0- و قدر نور سیاره کیوان 98/0است. این ملاقات در صورت فلکی خوشه یا دوشیزه (سنبله) انجام می شود که نور خورشید پس از غروب باز هم عامل مزاحم چنین رصدهایی به حساب می آید.
به گفته عتیقی ساعت1:51 دقیقه شنبه 23 مهر سیاره حلقه بر گردن کیوان به وضعیت مقارنه می رسد.
در این حالت خورشید بین زمین و این سیاره و اصطلاحاً زحل در احتراق است. در این شب خوشه زیبای پروین کمتر از 4درجه با ماه در فاز 89درصد جدایی دارد، طبیعی است شدت نور ماه عامل مزاحمی برای این رصد است که با حذف آن می توان خوشه باز ستاره ای پروین را مشاهده کرد.
به گزارش ایرنا در این خوشه با چشم غیر مسلح 6 تا 7 ستاره دیده می شود که به صورت یک علامت سوال و یا ملاقه کوچک است که دسته ملاقه جهت شرق را نشان می دهد و یکی از روش های جهت یابی در نجوم محسوب می شد.
در بامداد جمعه 29 مهر متوقع بارش شهابی جباری هستیم که عامل ایجاد آن دنباره دار مشهور "هالی" است.
شدت نور ماه 37 درصد و در نیمه شب ماه طلوع خواهد نمود و حدود 23 شهاب در ساعت برای این بارش انتظار می رود(ZHR) که با توجه به اینکه دنباله دار هالی در سال1365 خورشیدی به حضیض خورشیدی رسید هر سال تعداد شهاب ها کم و کم تر می شود.
برای رصد بارش های شهابی به ابزار نجومی نیازی نیست و خطری چشمان رصدگر را تهدید نمی کند، فقط کافی است یک لیوان چای و یا نسکافه داغ در کنارتان باشد و درون کیسه خواب گرم روی زیراندار بدور از نور شهر دراز کشید و بیشتر به اطراف برج فلکی شکارچی(جبار) توجه کرد.
امتداد خلاف جهت رد شهاب ها به نقطه ای در صورت فلکی مشهور شکارچی می رسد که به کانون بارش یا Radiant مشهور است.
با حذف نور ماه درون دوربین های عکاسی مکانیکی با قابلیت نوردهی با مدت زمان دلخواه، می توان رد این شهاب ها را ثبت نمود این رصد تمرینی برای بارش جذاب اسدی در اواخر آبان است که باتوجه به کوتاه تر بودن دوره گردش دنباله دار عامل آن بر دور خورشید از تعداد شهاب به مراتب بالاتری برخوردار است.
***وضعیت ماه در مهر
سه شنبه 5 مهر ساعت 14:39 ماه نو را خواهیم داشت تربیع اول ماه ساعت 6:45 دقیقه بامداد روز سه شنبه 12مهر رخ می دهد. ماه بدر را ساعت 5:36 دقیقه روز چهارشنبه 20 مهر خواهیم داشت و تربیع آخر ساعت 7:03 دقیقه صبح پنجشنبه 28 مهر رخ می دهد.