با آغاز سال تحصیلی و فرارسیدن فصل مدارس، همهمه و غوغایی فضای شهرها و روستاهای کشورمان را در برمی گیرد و برای آنان که جویای علم و دانش هستند بهاری دوباره در پاییز محسوب می شود. این روز بهانه ای است برای مراجعه به تاریخ مدارس در ایران از دیروز تا امروز ...

مسجد به عنوان یکی از مهم ترین مکان های عبادت، نخستین محل و پایگاه آموزش و پرورش در تاریخ ایران پس از اسلام است. در این مکان رهبران دینی مسلمانان، علاوه بر ترویج دین اسلام، به آموزش مبانی آن نیز می پرداختند.
مواردی که در مساجد تدریس می شد در آغاز فقط مسائل عبادی بود، مثل خواندن قرآن، حدیث، بحث در اصول دین و مذهب، تفسیر قوانین شرع (فقه)، که بعدها صرف ‌و نحو زبان عربی، ادبیات عرب، منطق و علم کلام نیز بر این مواد افزوده شد.
به مرور زمان، مکتب خانه، به وجود آمد و محلی برای آموزش و تربیت کودکان 5 تا 6 سال شد. گرداننده امور مکتب خانه را معلم، مکتب‌دار، ادیب، مؤدِب و ملا یا آخوند می نامیدند. معمولا مکتب‌دار هر ماه مبلغ اندکی از هر شاگرد می گرفت و از این راه امرار معاش می کرد. امیران، اعیان و توانگران به دلیل نواقصی که مکتب داشت، ادیبی را که دارای علم بود، جهت تربیت فرزندان خود به استخدام در می آوردند.
به علت فراگیرنبودن زبان عربی به تدریج زبان فارسی به شکل کنونی رایج شد و با پدید آمدن آثار نظم و نثر و گسترش برنامه های درسی، مکتب‌خانه‌های مهمی پدید آمد که مرکز اصلی اشاعه علوم شدند و دانشمندان، ادیبان و شاعران بزرگی به جامعه آن روز تحویل دادند.
نخستین مدرسه‌ توسط " ناصرکبیر"، امیر تبرستان( آمل) دایر و او در خانه خود محلی را برای تدریس اختصاص داد و خود نیز به تدریس مشغول شد.
مدارسی که در این شهر به وجود آمد، بعدها زمینه ساز مدارس مهمی در خراسان ازجمله نیشابور، سبزوار و... شد.
در تاریخ 1230 مدرسه "دارالفنون" به همت و تلاش امیر کبیر صدراعظم دوره ناصرالدین شاه قاجار به سبک مدارس عالی اروپا تاسیس شد که این مدرسه دارای هفت شعبه بود. او در ابتدا برای راه اندازی این مدرسه شش معلم اتریشی در زمینه پیاده نظام، سواره نظام، توپخانه، طب و جراحی، علم مهندسی وعلم معادن استخدام کرد.
به اعتقاد امیر کبیر، معلمان خارجی از دخالت در امور سیاسی کشور باید پرهیز می کردند و تنها می بایست به تدریس می پرداختند. به همین سبب با استخدام معلمین روسی، انگلیسی و فرانسوی مخالف بود.
مدارس نوین دیگری در ایران تاسیس شد از جمله در سال 1268 خورشیدی توسط " میرزا حسن رشدیه " در ششکلات تبریز بود که آوازه این مدرسه به دلیل سرعت آموزش، نظم مدرسه و توجه به علوم نوین در اندک زمانی در شهر پیچید و هر روز شمار شاگردان آن رو به افزایش گذاشت.
با تاسیس وزارت علوم در سال 1272 شمسی و انتخاب " علینقی‌ میرزا اعتضاد‌السلطنه " به سمت وزیر علوم، شمار کمی مدارس بالا رفت. گذر از مکتب خانه‌ها به مدارس شاید یکی از موضوعات مهم در تاریخ مشروطیت ایران به شمار رود، زیرا از آغاز مشروطه با توجه به اهمیت تعلیم و تعلم و افزایش سطح آگاهی جامعه، قانونی (آبانماه 1290ش) تصویب و به موجب آن آموزش اجباری برای هر ایرانی از هفت‌ سالگی اجباری شد.
سال 1302 هجری خورشیدی، دوران سلطنت رضاشاه،‌ وزارت فرهنگ تصمیم به اصلاح این مراکز تربیتی (مکتب خانه‌) گرفت. تأسیس مدرسه هنگامی رخ داد که ایرانیان در فکر یک حیات مستقل بودند و این گونه بود که مکتب خانه ها جای خود را، به مدارس دادند و در مردادماه 1322 خورشیدی نیز اجرای آموزش اجباری به تصویب مجلس ملی رسید و بر پایه آن می بایست در ظرف ده سال در همه کشور آموزش دبستانی اجرا می شد.
نخستین بار در سال 1324 مدرسه‌ای مختص دختران به نام " مدرسه دوشیزگان " توسط بانو بی‌بی خانم وزیراف، گشایش یافت. اما اقدام جسورانه وی با مخالفت بسیاری روبرو شد به طوری که پاره‌ای از مخالفان تصمیم به ویران کردن مدرسه گرفتند.
با مرور اجمالی نسبت به شیوه فعالیت مدارس از گذشته تا به امروز در می یابیم که شکل کنونی مدارس با پیشرفت علم و تکنولوژی تغییر کرده است. زیرا پیشرفت علوم در تمام جوانب زندگی اثر گذار است و نحوه تعلیم و تربیت در مدارس و حتی شکل گرداندن امورات مدارس نیز بی تاثیر از آن نخواهد بود. حضور رایانه و اینترنت در مدارس امروزی باعث شده است در آینده ای نه چندان دور شاهد مدارس مجازی باشیم. تعلیم و تربیت فرآیند پیچیده ای است که بنیان جامعه به طورمستقیم به آن بستگی دارد. به طور حتم جامعه ای می تواند مسیر پیشرفت و توسعه را طی کند که بتواند، نیروهای متخصص و کارآمد تربیت کند. این مسئولیت خطیر برعهده معلمین جامعه می باشد.
امروز، آغاز سال تحصیلی است در این روز مدرسه با قدوم معلمان و دانش آموزان بار دیگر پرطراوت می شود. در این روز معلمان و دانش آموزان با هم پیمان می بندند که در فضایی مملو از ایمان و پویایی برای آینده کشور ایران اسلامی تلاش نمایند.
گزارش: ایرنا