گاهی نوایی از تار، لابه لای صدای بوق و موتورخودروها در خیابان می پیچد وبرخی نگاههای بی قید و کنجکاوانه رهگذران را به نوازنده دوره گرد هدایت می کند.
نوازنده تار زیر نگاههای عابران در شب زمستانی، خود را در پیاده رو خیابان به دل تاریکی سپرد، به سایه رفت به سایه یکی از تاسیسات شهری که راه بر نور بی رمق چراغ های روشنایی خیابان بسته است.
نوای تار او به یاری تقویت کننده های صدا یا آمپلی فایرهایی که درون یک سبد جاد داده شده به گوش هایی که بر سر صاحبان پرشتاب جای گرفته اند می رسد.
نوازنده تار گفت: صدای این تار، موسیقی متن زندگی است.
?بعضی مغازه دارها باضبط صوت و سیستم و دستگاههای دیگر صدای بلند موزیک برای جلب مشتری پخش می کنند و جنس های مغازه شان را می فروشند ولی جنس ما همین موزیک است که در متن زندگی می نوازیم.? همان نوازنده دوره گرد این را گفت.
*تصویری دیگر
از فاصله نزدیک به 200 متری صدای ویولون می آید، میان ازدحام جمعیت جوانی با کت و شلواری مرتب در حال نواختن ویولون است و راه می سپارد.
بلندگوهایی هم با خود حمل می کند گویا توجهی به کسی ندارد، نوای ساز او برخی گوش ها و چشم ها را همراه او می کند. برخی دیگر پولی بر روی جعبه کنار بلندگوهای سیارش می گذارند، اهل توقف نیست می رود و می نوازد.
* بیرون کشیدن آهنگ از دل
? کلاس ویولون زدن نرفتم، این ساز را خریدم و شروع کردم به نواختن تا بالاخره چندآهنگ از دلش در آمد?. پیرمرد ویولون زن میدان هفت تیر تهران این را گفت.
از درآمد روزانه اش پرسیدم به آرامی پاسخ داد: خدا را شکر بد نیست، روزهای جشن حتی درآمدم به 50هزار تومان هم می رسد اما بعضی از روزها هم با هزار تومان به خانه بر می گردم.
او که می گفت در حاشیه تهران اجاره نشین است از یک شهر شرقی ایران آمده و چون در شهرش کاری پیدا نمی کرد و روی انجام این کار را نیز در شهر خود نداشته به تهران آمده است.
* طرب انگیز با خاطر حزین
درست می گوید، نواختن ساز آن هم در خیابان، رو می خواهد.
یک نوازنده آکاردئون درخیابان ولی عصر(عح) تهران گفت: برای پسرم خواستگاری رفتیم، همه کارها روبه راه شد ولی یک روز مانده برای رفتن به محضر، پدر دختر گفت ما به خانواده مطرب، زن نمی دهیم.
درحالی که صدایش می لرزید ادامه داد: پدر دختر مرا در حال نواختن آکاردئون درخیابان دیده بود؛ اگر چه موجب ناکامی پسرم من بودم اما او به من گفت به نوازندگی در خیابان ها ادامه بده اما از این به بعد هیچ وقت برای مردم، آهنگ غمگین منواز. پس از آن اتفاق با خود عهد بسته ام آهنگ شاد بنوازم حتی اگرغم عالم بردوشم سنگینی کند.
لاغر اندام بود چهره ای رنگ پریده داشت و می نواخت، شاد می نواخت.
عابران میان زندگی روزمره خود لحظه ای به پیرمرد خیره می شدند و برخی راه خود را ادامه می دادند و برخی در کلاه قهوه ای نوازنده که روی زمین بود، پول می انداختند، او همچنان با لبخند می نواخت.
* آهنگ پول
جوان موبلندی که در پس تاریکی، بساط سنتورش را اطرف میدان ولی عصر تهران پهن کرده بود با مهارتی که داشت عابران را محو نوای این ساز ایرانی می کرد، اصلا نمی شد باور کرد برای جمع کردن پول می نوازد، چیزی از کسانی که برای ارکسترها می زنند، کم نداشت.
زیاد اهل حرف زدن نبود اما گفت: به عشق موسیقی،سنتورمی زنم.
اندکی مکث کرد و ادامه داد: اما سنتورمی زنم تا پول هم دربیاورم.
از صحبت با او فهمیدیم جوانک بخوبی نواختن سنتور را فرا گرفته بود و با زیر و بم های آن آشنایی داشت.
او درباره سازش چنین گفت: از بچگی با سنتور بزرگ شدم، خوب با آن آشنا هستم و نواختن آن برای مردم را دوست دارم.
از او پرسیدم تو که جوانی، چرا به دنبال کار دیگری نمی روی؟ جواب داد: خیلی دنبال کار گشتم اما کاری پیدا نکردم به همین خاطر تصمیم گرفتم در کنار خیابان برای مردم ساز بزنم.
او می گفت: گاهی در مجالس پایین شهر ساز می زنم تا اندکی در آمد داشته باشم اما این مراسم هم این روزها کمتر شده و مردم پولی برای دادن به نوازنده ها ندارند.
* بازکنندگان اخم و نقاش های پیاده رو
?محمد میربابایی? 64 ساله که در حال گذر از مقابل جوان گیتار نوازچهار راه ولیعصر تهران است نظرخود را درباره این نوازندگان چنین بیان می کند: روحیه خوبی به عابران به ویژه جوانان می دهند که باعث می شود اخم از چهره روزمرگی شهر برداشته شود.
او ادامه می دهد: در کل این نواختن ها برای شهر خوب است اما بهتر بود به آهنگ های سنتی و ایرانی نیز بیشتر می پرداختند تا علاوه بر قشرجوان ما نیز می توانستیم با آنان رابطه برقرار کنیم.
آن سوی پیاده رو ? لیلا جواهری ? که از اردبیل برای گذراندن مقطع تحصیلی کارشناسی به تهران آمده است نوازنده ها را ?نقاش پیاده روهای شهر? لقب می دهد.
او می گوید: این نوازنده ها زیبایی خاصی به شهر می دهند و باعث جذاب شدن پیاده رو ها می شوند.
وی اظهار می دارد: به عقیده من تعداد زیاد این نوازنده ها در تهران باعث می شود که مردم از راه رفتن در پیاده روهای پایتخت خسته نشوند.
? محسن ساداتیان? دیگرشهروند تهرانی نوازندگان دوره گرد را به چند دسته تقسیم کرد و گفت: برخی از این نوازندگان فقط برای کسب پول کار می کنند مانند دختربچه و نوجوانی که همه روزه از مسیر چهارراه جمهوری تا میدان ولیعصر به صورت غیرحرفه ای می نوازند.
وی که ساکن امیریه تهران است افزود: حتی در اتوبوس ها هم بعضی وقت ها با جوان هایی که از دیگر شهرستان ها به پایتخت آمده اند و با نوازندگی درخواست پول می کنند مواجه می شویم، اما بعضی نوازندگان حرفه ای هم گاهی وقت ها در خیابان ها به هنرنمایی می پردازند.
این شهروند اضافه کرد: این هنرمندان که به صورت حرفه ای تر کار می کنند کمتر دستشان را برای پول جلوی دیگران دراز می کنند اما هرکس بخواهد می تواند کمک هم بکند.
وی گفت: اگر این افراد در جامعه برای دیگران مزاحمت ایجاد نکنند نمی شود گفت که کارشان ایراد دارد اما بهتر است یک ساماندهی برای آنان بشود.
* دیدگاههایی دیگر
دیدگاه جامعه شناسان در مورد پدیده نوازندگان خیابانی مبتنی بر نفی و اثبات است؛ یعنی برخی وجود این نوازندگان را برای جامعه مضر می دانند و تعبیرهای خوبی درباره این افراد ندارند.
برخی دیگر وجود این نوازندگان را شادی بخش و تسکین دهنده دردهای جامعه توصیف می کنند.
?فروغ نیلچی زاده? از جامعه شناسانی است که نوازندگی خیابانی را نوعی گدایی مدرن می داند و آن را جلوه گری مردم نه چندان برخوردار اما با ذوق حاشیه نشین بیان می کند.
وی به ایرنا گفت: بیشتر این نوازندگان با خواندن آهنگ های قدیمی که مردم با آنها خاطره دارند حس ترحم عابران را به خود جلب می کنند تا درآمدی به دست آورند.
نیلچی زاده ادامه داد: متاسفانه امروزه پدیده نوازندگان خیابانی در ایران رشد یافته و روز به روز بر شمارشان افزوده می شود.
این جامعه شناس این نوازندگان را در مواردی مرتبط با آسیب های اجتماعی و ناهنجاری هایی همانند جیب بری، دزدی و اقداماتی از این قبیل می داند.
وی ادامه داد: برخی از این نوازندگان خیابانی با نواختن آهنگ های بدون ریشه می توانند به نوعی مروج فرهنگ های بیگانه در میان شهروندان باشند و به موسیقی اصیل ایرانی لطمه بزنند.
ساماندهی نوازندگان دوره گرد از دیدگاه این جامعه شناس، ضروری است و او از نهادهای مسوول می خواهد فکری به حال این نوع نوازندگان کنند و در اندیشه ساماندهی آنان باشند.
اما یک صاحبنظر در موسیقی گفت: براساس مطالعات انجام شده اجرای موسیقی های خیابانی در کشورهای اروپایی راهی برای کسب درآمد محسوب می شود و حتی نمایانگر شکلی از هنرنمایی است و عده ای صرفا از این راه ، مهارت خود را در معرض دید مردم قرار می دهند.
این استاد دانشگاه آزاد اسلامی شهرستان جهرم معتقد است: همانگونه که تئاتر خیابانی داریم و ریشه در فرهنگ ما ایرانی ها دارد، نوازندگی خیابانی هم می تواند شکل گیرد البته به شرطی که این نوع نوازندگی، ساماندهی شود.
? عظیم جباره ? در گفت و گو با ایرنا افزود: ساماندهی این نوازندگان افزون بر رفع نیازهای مادی این افراد، موجب رفع بخشی از نیازهای فرهنگی مردم هم می شود.
او به این نکته هم اشاره کرد که در چند سال اخیر نوازندگی در خیابان های ایران بویژه تهران به سمت فرهنگ های غربی کشیده شده است ولی گاهی می توان نوازندگانی را در گوشه و کنار شهر دید که با اشعار مذهبی و تاریخی ایران، مردم را به خود جذب کنند.
جباره بر همین اساس گفت: ساماندهی نوازندگان دوره گرد می تواند از آسیب های ناشی از هجوم فرهنگ های بیگانه به فرهنگ ما جلوگیری کند.
این استاد دانشگاه پیشنهاد کرد مکان هایی مشخص با نام های ایرانی برای اجرای برنامه های نوازندگان دوره گرد ساخته شود تا با نظارت متولیان و در یک ساختار از پیش مشخص، فعالیت کنند.
جباره گفت:ساماندهی نوازندگان دوره گرد یا خیابانی یا هر نامی که دارند، می تواند برخی دیدگاههای منفی اعم از واقعی یا ذهنی در مورد این نوازندگان را برطرف کند.
?احمدرضا قنبری? آسیب شناس اجتماعی و جامعه شناس، نوازندگان خیابانی را یکی از عوامل شادی بخش جامعه می داند و می گوید: دیدن این نوازندگان در سطح شهر برای مردم شادی آوراست و آنان را برای مدتی کوتاه از مشکلات دور می کند.
او در گفت وگو با ایرنا افزود: بسیاری ازکشورها این نوازنده ها راساماندهی کرده اند و از آنان به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری شهر استفاده می کنند.
قنبری درباره احتمال وجود ناهنجاری گفت:میان هر صنف و شغلی احتمال بروز خطا و خلاف وجود دارد از این رو نمی توانیم به این دلیل از فعالیت نوازندگان خیابانی در سطح شهر جلوگیری کنیم.
او راهکار خود برای ساماندهی نوازندگان خیابانی را چنین توضیح می دهد: مسوولان باید با صدور مجوز برای این نوازندگان بر کار آنان نظارت کنند واجازه فعالیت به آنان بدهند تا علاوه بر بخشیدن رنگی تازه به شهرها به شادابی شهروندان نیز کمک کنند.
به هرروی فارغ از نقطه نظر موافقان و مخالفان، پدیده نوازندگان خیابانی بویژه در پایتخت رو به افزایش است و به نظر می رسد هنوز ساختار یا عزمی برای ساماندهی و توجه جدی به آن مشاهده نمی شود.
در برخی نقاط شهر مشاهده شده بعضی از این نوازندگان براحتی به فعالیت مشغولند و در برخی نقاط دیگر، فعالیتشان گاهی با اقدامات افرادی با عنوان ماموران شهرداری،بهزیستی یا انتظامی با مانع مواجه می شود.
به نظر می رسد این اقدامات برای جمع آوری این نوازندگان خیابانی، بسامان و با فرجام نیست.
گزارش از ایرنا